Elke erfgerechtigde beschikt, zowel bij een wettelijke als bij een testamentaire devolutie, over een erfrechtelijk keuzerecht waarmee men op definitieve wijze een standpunt inneemt over de nalatenschap.
Men kan een erfenis zuiver aanvaarden, verwerpen of – indien men twijfelt – aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving. Bij een aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving wordt een inventaris opgesteld waarin de goederen en de eventuele schulden worden vastgesteld. Indien er schulden zijn, kan de erfgenaam nooit tot meer gehouden worden dan de waarde van het actief van de nalatenschap. In het slechtste geval erft men dus gewoon niets.
Let op: de erflasten of successierechten worden aanzien als een persoonlijke schuld. Dit betekent dat je met eigen middelen deze schuld moet voldoen indien er geen bereidheid is met alle erfgenamen om deze te voldoen met de erfgelden zelf. Dit kan je in ernstige moeilijkheden brengen zelfs zonder dat je de schulden van de erflater dient te dragen!
Het is van groot belang om na het overlijden van de erflater bijzonder omzichtig te werk te gaan, want eenmaal de erfkeuze werd gemaakt mag men daar nadien in principe niet meer op terugkomen.
Op het onherroepelijk karakter van de erfkeuze bestaan evenwel twee uitzonderingen:
- in de huidige wetgeving kan de verwerping van een erfenis conform artikel 790 BW toch nog worden herroepen indien de andere erfgenamen niet reeds hebben aanvaard. In zulk geval komt de gehele nalatenschap toe aan diegene die het eerst deze daad van herroeping stelt;
- na een aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving is het naderhand nog steeds mogelijk om te verzaken aan het voorrecht. Let wel op: een verwerping nadien is niet toegelaten. De aanvaarding is dus steeds onherroepelijk, maar niet het voorrecht van boedelbeschrijving.
Gezien de principiële onherroepelijkheid en de grote financiële impact die de gemaakte erfkeuze kan hebben, is het van groot belang dat men een bewuste keuze met kennis van zaken maakt.
Onder het mom van bescherming van de burger is het daarom sinds de inwerkingtreding van de Potpourri V-wet van 6 juli 2017 (B.S. 24 juli 2017) enkel nog mogelijk om de verklaring van verwerping, evenals de verklaring van aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving af te leggen ten aanzien van een notaris. Voordien konden deze verklaringen ook worden afgelegd op de griffie van de rechtbank van eerste aanleg, maar dat is voortaan dus niet meer mogelijk.
Betekent dit dat men altijd bij de notaris moet passeren voor de uitoefening van het erfrechtelijk keuzerecht? Neen, want de aanvaarding van een erfenis kan uitdrukkelijk of stilzwijgend gebeuren.
De uitdrukkelijk aanvaarding kan voor een notaris, maar is eveneens mogelijk in een onderhandse akte. Daarnaast kan de nalatenschap ook stilzwijgend aanvaard worden door handelingen te stellen met betrekking tot de goederen uit de nalatenschap waaruit onbetwistbaar de bedoeling tot aanvaarding blijkt. Te denken valt bijvoorbeeld aan de betaling van nalatenschapsschulden met activa van de nalatenschap of de verhuring van een onroerend goed dat deel uitmaakt van de nalatenschap.
De aanvaarding van een erfenis dient dus niet noodzakelijkerwijze te gebeuren via een verklaring voor de notaris. De verplichte tussenkomst van een notaris voor een verwerping of aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving is echter wel een meerwaarde. Zo zal de notaris raad verstrekken aan de erfgerechtigden over de draagwijdte en de gevolgen van hun keuze. Dit biedt een betere bescherming en laat toe om de erfkeuze met kennis van zaken uit te oefenen. Dat de wetswijziging een aanzienlijke werklastvermindering voor de griffiers van de rechtbanken met zich meebrengt, zal Minister van Justitie Koen Geens uiteraard ook graag zien gebeuren. Noem de wetswijziging dus gerust een win-win situatie.
Toch is er ook een nadeel verbonden aan de verplichte tussenkomst van de notaris, namelijk de kostprijs. Het ereloon van de notaris voor het opstellen van de akte van verwerping of aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving hangt af van het concreet dossier. Er dienen hiervoor best voorafgaande schriftelijke afspraken te worden gemaakt. De verwerping via de notaris is wel gratis wanneer de nalatenschap minder dan 5000 euro bedraagt. Op die manier worden verwerpende erfgerechtigden van kleine nalatenschap niet op extra kosten gejaagd.
Lennert JEURISSEN
