De overgang van vermogen na overlijden geschiedt ofwel volgens de wet ofwel volgens een testament. Al van in het Romeins recht is het verboden om deze overgang bij leven te regelen, behoudens zeer beperkte wettelijke uitzonderingen.
De wetgever heeft een evenwicht gezocht tussen dit principiële verbod en de mogelijkheid om familiale afspraken te maken onder de benaming “toegelaten erfovereenkomsten”.
In tegenstelling tot wat men zou kunnen vermoeden, is het doel van de nieuwe wetgeving niet om al tijdens het leven “de toekomstige nalatenschap te regelen”.
Het principe blijft behouden dat contracteren over “een nog niet opengevallen nalatenschap” verboden is, maar de wet voorziet thans de mogelijkheid om afspraken te maken over de interpretatie van eerdere rechtshandelingen.
Welke erfovereenkomsten zijn toegelaten?
Het nieuwe erfrecht voorziet twee soorten toegelaten erfovereenkomsten: de punctuele erfovereenkomst en de globale erfovereenkomst (ook wel het familiepact genoemd).
De punctuele erfovereenkomsten zijn overeenkomsten waarin bepaalde afspraken worden gemaakt over zeer specifieke aspecten van een schenking of een erfenis.
Voorbeelden zijn de overeenkomsten:
- waarbij tussen de erfgenamen de waarde van een welbepaalde schenking wordt vastgelegd;
- waarbij een erfgenaam afstand doet van de vordering tot inkorting met betrekking tot een bepaalde schenking;
- waarbij een generatiesprong wordt gerealiseerd doordat de grootouder als schenker met zijn kind en kleinkind de afspraak maakt dat de schenking aan het kleinkind in mindering komt van het erfdeel van het kind zelf;
- waarbij een beding in het huwelijkscontract wordt opgenomen met een beperking van het erfrecht van de langstlevende ten voordele van de kinderen uit de eerste relatie van één van beiden (de zogenaamde Valkeniersclausule).
De globale erfovereenkomst of het familiepact is een overeenkomst die wordt gesloten tussen één of beide ouders en al hun vermoedelijke erfgenamen in neerdalende lijn waarbij afspraken worden gemaakt over eerdere handelingen om een grotere billijkheid na te streven in functie van specifieke familiale omstandigheden.
De globale erfovereenkomst is een nieuwigheid in het erfrecht en wordt zeer uitgebreid geregeld door het artikel 1100/7 van het Burgerlijk Wetboek. Om een geldig familiepact te kunnen afsluiten is het, in tegenstelling tot wat het geval is voor de punctuele erfovereenkomst, wel absoluut noodzakelijk dat alle vermoedelijke erfgenamen worden betrokken bij deze erfovereenkomst.
Door de ondertekening van het familiepact zijn alle partijen gebonden zodat niemand nadien nog kan beweren benadeeld te zijn geweest bij de verdeling. Belangrijk is wel om op te merken dat de ondertekening van de erfovereenkomst geen gevolgen heeft voor de erfkeuze bij het openvallen van de nalatenschap. Verwerping blijft dus nog steeds mogelijk.
Vormvereisten en publiciteit
Erfovereenkomsten hebben verstrekkende gevolgen aangezien bijna elke erfovereenkomst een afstand van recht inhoudt voor degene die zich daartoe verbindt. Daarom heeft de wetgever ervoor geopteerd om de toegelaten erfovereenkomsten aan strenge vormvereisten te onderwerpen.
Zo dienen specifieke termijnen te worden nageleefd met het oog op persoonlijke reflectie. Deze termijnen van reflectie zijn bedoeld om iedere burger te beschermen tegen een al te gehaaste beslissing. Een notariële akte wordt verplicht gesteld.
De bijstand van een advocaat bij de redactie van uw erfovereenkomst
De rol van een advocaat bestaat voornamelijk in het verdedigen van partijdige belangen en deze van de notaris in de onpartijdige begeleiding.
Gezien de complexiteit van sommige erfenissen en de tegenstrijdigheid van belangen wordt de advies-verantwoordelijkheid van de notaris des te delicater. Om iedereen toe te laten in volle vrijheid een keuze te maken voorziet de wet een vertraging door het opleggen van termijnen. Iedereen kan deze termijnen optimaal aanwenden door beroep te doen op gespecialiseerde advocaten om tot een gedragen akkoord te komen.
De erfovereenkomst anno 2019
We verwachten een toename van diverse erfovereenkomsten gezien de mogelijkheden die door het nieuw erfrecht worden geboden.
Ideaal gespreksonderwerp dus voor op familiefeestjes tijdens de feestdagen.
Of misschien toch maar beter op een ander moment…
Mr. Lennert JEURISSEN
